Isıtma ve soğutma amaçlı kullanılan enerjiden tasarruf sağlamanın en etkin yollarından biri şüphesiz çatı yalıtımıdır. Yaşam alanında, ısınan havanın genleşerek yükselmesi ile ilk olarak çatıdan dışarı çıkma eğilimi gösterir. Ayrıca, sıcak iklim şartlarında güneş ışınlarına yüksek oranda maruz kalması sebebi ile soğutmak için kullanılan enerjinin tasarrufu için de çatı yalıtımı kritik öneme sahiptir. Bu sebeple çatılar, yapılarda ilk olarak yalıtılması gereken bölgelerdir. Çatı yalıtımı yaparak kışın ısıtma ve yazın soğutma giderlerinde %25 oranında enerji tasarrufu sağlamak mümkündür.
Çatıya ısı yalıtımı uygulaması yapmanın faydaları;

• Kışın ısı kayıplarını, yazın ısı kazançlarını minimuma indirerek enerji ihtiyacını ve dolayısıyla enerji giderlerini azaltır.
• İç ortam ile yüzey sıcaklıklarının dengeli olmasını sağlar; terleme ve küflenme gibi yapıya ve yaşam alanına zararlı oluşumları engeller.
• Yüksek enerji tasarrufu sağlayarak sera gazı emisyonlarını ve küresel iklim değişikliği etkisini minimize eder.
• Doğru malzeme seçimi ile yangın güvenliğine katkı sağlar.
• Ses yalıtımına katkı sağlar.

Çatı, binanın yağmur, kar, rüzgar, sıcak ve soğuktan koruyan, tamamlayıcı bir parçasıdır. Çatı, biçimi ve konstrüksiyonu binanın karşı karşıya kaldığı iç ve dış koşullar ile kullanıcı gereksinimlerinin optimizasyonunu sağlayacak şekilde tasarlanmalıdır. Tasarımcı bu optimizasyonu sağlayabilmek için Sistem Açılım Seviyesi (SAS) bakış açısından, çatının açılım seviyesindeki düzeyini belirlemek ve bu SAS’a göre sistemin tasarımını etkileyen ve uyulması zorunlu üst sistem verileri ile tasarımcının elindeki seçimsel nitelikli alt sistem verilerinin sentezini yapmak zorundadır. Çatı, binanın bir alt sistemi olduğundan öncelikle SAS’ta açılım seviyesi belirlenmelidir. Önce, SAS’ta çatının yeri belirlenir. Çatıyı etkileyen ve zorunlu olarak uyulması gereken tasarım verileri çatı açılım seviyesinin üzerinde kalan sistemlerdir.

Ülke, bölge ve kent açılım seviyeleri coğrafi ve iklimsel özellikler yönünden nasıl bir çatı yapılması gerektiğini belirler. Şu halde çatı, tasarım stratejisi olarak uyulması zorunlu nitelikteki üst sistem tasarım verileri ile tasarımcının seçimine bağlı alt sistem verilerinin optimum sentezi olarak ifade edilebilir.
ÇATI ÇEŞİTLERİ

Kullanım Şekline Göre Çatı Çeşitleri

Üzerinde Gezilebilen Çatılar: Bu çatılarda çatı üzeri teras, bahçe, açık ya da kapalı otopark olarak kullanılmak üzere tasarlanırlar.

Üzerinde Gezilemeyen Çatılar: Bu çatılar, düz ya da eğimli olabilecekleri gibi, yalnızca bakım ve onarım amacı ile üzerinde gezilebilir.

Yağış Suyunun Uzaklaştırılma Şekline Göre Çatı Çeşitleri

Dışa Akışlı Çatılar: Yağış suları çatının şekline nedeniyle çatının dışına doğru aktığından bu çatılara dışa akışlı çatılar denir.

İçe Akışlı Çatılar: Yağış suları çatının şekline nedeniyle çatının içine doğru aktığından bu çatılara içe akışlı çatılar denir.

Eğimine Göre Çatı Çeşitleri

Az Eğimli Çatılar: Eğimleri %0’dan %25’e kadar olan çatılar bu sınıfa girer.

Çok Eğimli Çatılar: Bu çeşit çatıların eğimi %25 ve daha büyük değerler alır.

Değişken Eğimli Çatılar: Bu tür çatılarda eğim değişkendir. Kubbe, tonoz ve kabuk gibi yüzeylerin eğimleri 0-90^o arasında değişebildiğinden, bu tür yüzeyler bu gruba girerler.

Kaplama Malzemelerine Göre Çatı Çeşitleri

Kullanılacak örtü malzemesine göre çatıların sınıflandırılması, malzemenin türüne göre yapılır.

Kiremit kaplamalı, çimento esaslı donatılı levha kaplamalı, metal kaplamalı, bitüm kaplamalı, cam kaplamalı, polimer kaplamalı, doğal taş kaplamalı, bitkisel kaplamalı, toprak kaplamalı çatılar.

Biçimine Göre Çatı Çeşitleri

Çatılar biçimlerine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilirler.

Tek yüzeyli, beşik örtülü, kırma, mansard, kubbe, külah, şed, düz ya da az eğimli çatılar.

Çatı Arası Havasının Varlığına Göre Çatı Çeşitleri

Çatı Arası Havası Olan Çatılar : Bu tür çatılarda örtü ve koruyucu katmanlarla taşıyıcı sistem arasında bir hava tabakası bulunur.

Çatı Arası Havası Olmayan Çatılar : Bu tür çatılarda örtü ve koruyucu katmanlarla taşıyıcı sistem arasında bir hava tabakası mevcut değildir.

Taşıyıcılık Niteliğine Göre Çatı Çeşitleri

Oturtma çatılar, asma çatılar, karma çatılar olmak üzere üçe ayrılırlar.

ÇATI YALITIMI

Bina dış kabuk elemanı olarak çatının, maruz kaldığı iç ve dış ortam fiziksel koşullarının kontrolleri amacıyla yalıtım önemli bir parametredir. Yalıtılması gereken başlıca etmenler su/buhar, ısı ışık/radyasyon ve ses olarak sıralanabilir.

Çatı Su/ Buhar Yalıtımı Uygulamaları

Kar ve yağış sularının uzaklaştırılması, eğimli ve kaplama esaslı çatılarda çatının şekli yönünden önemli bir sorun oluşturmazken, eğimli olmayan teras çatılarda bu suların küçük eğimlerle su gideri noktalarına yönlendirilmesi şeklinde çözümlenir.

Bina iç hacminde oluşacak su buharı basıncı nedeniyle bu hacmi çevreleyen tüm yapı elemanlarından geçerek dışarı çıkmak isteyecektir. Bu su buharının uzaklaştırılması, çatı türlerine göre değişiklik gösterir.

Soğuk çatılarda iç hacimlerde oluşacak su buharı, varsa betonarme taşıyıcı döşemeyi, böyle bir döşeme yoksa hacmin tavanını katederek üstteki hava tabakasına ulaşacaktır. Su buharı burada bina çatısının kaplama kısmından ve özellikle kaplama esaslı örtü malzemelerinin( kiremit, metal kaplama vb.) aralıklarından doğrudan dış atmosfere çıkacaktır.

Ancak, sıcak çatıda yağış sularının aşağıya geçmesine engel olan su yalıtım katmanı su buharının dış ortama geçişini de engelleyeceğinden, özel bir önlem alınarak su buharının kolayca dışarı çıkması sağlanmalıdır.

Çatı Isı Yalıtımı Uygulamaları

Bina dış kabuğundaki ısı kaybının  önemli bir kesimini çatılardan kaybedilen ısı enerjisi oluşturmaktadır. Çatılarda bu ısı kaybının belirli nitelikte ısı yalıtım malzemeleri kullanılarak önlenmesi gerekir.

Isı yalıtım malzemelerinin kullanımı çatının türüne göre değişiklik gösterecektir. Soğuk çatılarda çatı arasının mekan olarak kullanılmadığı durumlarda, ısı tutucu malzeme doğrudan döşeme üzerine serilebilir. Çatı arasının mekan olarak kullanılması durumunda, ısı yalıtımı sorununun doğrudan örtü sistemi içinde çözülmesi gereklidir.  Buna karşın sıcak çatı çözümlerinde kullanılacak açık gözenekli klasik ısı tutucuların noktasal yüklere karşı taşıyıcılığını artırmak amacıyla bir şap katmanı ile birlikte kullanılması gerekirken, kapalı gözenekli ve sudan etkilenmeyen ısı tutucu malzemelerin üretilmesi sonucu, ısı tutucu malzemenin su yalıtım katmanlarının üstüne uygulanabilmesi için ters çatı yapma olanağı sağlanmıştır.

Çatı Işık / Radyasyon Yalıtımı Uygulamaları 

Sıcak çatıların ışık ve radyasyon ile ilişkileri ışık gereksinmesi ve radyasyondan korunma olarak ele alınabilir. Işık gereksinmesi için sıcak çatılarda çatı ışıklıkları yapılır. Bunlar sıcak çatı altındaki mekanlara ışık sağlamak üzere kullanılırlar.

Radyasyon sıcak çatıların korunması gereken bir etmendir. Özellikle bitüm ve benzeri siyah ya da koyu renkli sıcak çatı son katmanlarının güne radyasyonunun olumsuz etkilerinden korunması için radyasyon koruyucuları kullanılır. Bunların başında beyaz renkli yuvarlak çakıllar gelir. Bu malzeme son bitümlü katman üzerine 1-2 cm büyüklükte bitümle yapıştırılmış ince çakıl tabakası halinde, bunun üzerine de 4-5 cm büyüklükte beyaz renkli serbest çakıl halinde serilerek kullanılır. Çakılın beyaz rengi radyasyonu yansıtarak alttaki bitüm katmanının ısınmasına ve çözülmesine engel olur.

Çatı Ses Yalıtımı Uygulamaları

Döşemelerde ses sorunu ortam ya da darbe seslerinin yalıtılması sorunu olarak anlaşılabilir. Özellikle ortam sesinin döşemeden geçmemesi için döşemenin bu ses titreşimi ile membran titreşimi yapamayacak derecede ağır olmalıdır. Sıcak çatılar üzerindeki değişik katmanlar ve bu katmanlar ile hareketli yükleri de taşıyacak şekilde tasarlanıp hesaplandığından, bu tür çatı döşemelerinde ortam sesinin sorun oluşturması pek gündeme gelmez. Ancak, üzerinde gezilebilir sıcak çatılarda darbe sesinin rahatsızlık vermemesi için yüzer şap şeklinde bir uygulama olumlu sonuç verir.

Soğuk çatılarda genel olarak kaplama ve taşıyıcı döşeme arasında hava yastığı bulunması ses yalıtımı açısından olumlu bir etki yapar. Bu tür çatılarda, çatı üzerinde gezilemeyeceğinden, darbe sesi de söz konusu değildir.

ÇATI TAMİRİ

Yaşam alanında, ısınan havanın genleşerek yükselmesi ile ilk olarak çatıdan dışarı çıkma eğilimi gösterdiği bilinen bir gerçektir. Ayrıca, sıcak iklim şartlarında güneş ışınlarına yüksek oranda maruz kalması sebebi ile soğutmak için kullanılan enerjinin tasarrufu için de çatı yalıtımı kritik öneme sahiptir. Bu sebeple çatılar, yapılarda ilk olarak yalıtılması gereken bölgelerdir. Çatı yalıtımı yaparak kışın ısıtma ve yazın soğutma giderlerinde %25 oranında enerji tasarrufu sağlamak mümkündür.

Çatıya ısı yalıtımı uygulaması yapmanın faydaları;

• Kış mevsiminde ısı kayıplarını, yaz mevsiminde ısı kazançlarını minimize ederek enerji ihtiyacını ve dolayısıyla enerji giderlerini azaltır.
• İç ortam ile yüzey sıcaklıklarının dengeli olmasını sağlar; terleme ve küflenme gibi yapıya ve yaşam alanına zararlı oluşumları engeller.
• Yüksek enerji tasarrufu sağlayarak sera gazı emisyonlarını ve küresel iklim değişikliği etkisini minimize eder.
• Doğru malzeme seçimi ile yangın güvenliğine katkı sağlar.
• Ses yalıtımına katkı sağlar.

ÇATI TADİLATI NASIL YAPILIR

Çatı tadilatı yapılmadan önce baca dipleri, baca sıvaları, çatı iskeleti, su dereleri vb. tüm çatı elemanları uzman bir ekip tarafından en ufak ayrıntılara kadar dikkatli bir şekilde incelenmelidir. Çok fazla hasar almış, tadilat yapılsa bile verim alınamayacak durumda olan çatıları onarmak yerine, doğru detaylar ile yeni bir çatı yapılması daha sağlıklı olacaktır.

Kiremit Çatı Kaplamalarının Tadilatı: Kiremitlerin döşenebilmesi için çatıda merteklerin üzerine kiremit altı tahtası çakılması ve bu tahta kaplamaların üzerine de nitelikli bir bitümlü membran su geçirmez örtü serilmesi gerekir. Bu örtü kiremitlerden sızabilecek suyun aşağıya geçmesini engellemek için kullanılır. Çatı kiremitleri tek tek kontrol edilmeli kırılan kiremitler yenisi ile değiştirilmelidir. Bakım ve kontrol aşamasında kiremitlere zarar vermeyecek şekilde üzerinde gezilmesine dikkat edilmelidir.

Baca Diplerinin Tadilatı: Baca dipleri çeşitli su geçirmez yalıtım malzemeleri ile su sızmalarına karşı korunmaktadır. Yalıtım malzemeleri hava şartlarının etkileriyle zamanla yıpranabilir, belirli dönemlerde baca dipleri kontrol edilerek yalıtım kabiliyetini kaybetmiş ya da kaybetmek üzere olan malzemelerin yenisi ile değiştirilmesi gerekir.

Çatı İskeleti Tadilatı: Taşıyıcı sistemi tahta olan çatılarda dış etkenler nedeni ile zamanla çürüme, kırılma, esneme  vb. hasarlar alabilir ve çatı sistemi kendisinden beklenen görevi tam olarak yerine getiremez, bu tip hasarlar çatı çökmelerine bile sebebiyet verebilir, hasarlı çatı iskeleti elemanlarının mutlaka yenisi ile değiştirilmesi gerekmektedir.

Su Yalıtım Örtüsü: Yırtılma delinme veya yıpranmaya maruz kalan su yalıtım örtüleri çatı yalıtım malzemeleri standardına uygun yeni malzemeler ile değiştirilmelidir.

Su Dereleri: Dereler su yalıtım membranı veya sürme esaslı çatı yalıtımı malzemeleri ile kaplanır. Dereler gözden geçirilmesi yırtılan veya kalkış membranlar yenisi ile değiştirilmelidir.
ÇATI ONARIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

Çatı bakım onarım uygulamalarında kullanılan malzemeler CE belgeli, eğer yoksa TSE belgeli olmalıdır.

Çatı yapımı / yenilemesi işlerinde kullanılacak yalıtım ya da kaplama malzemeleri, proje veya detaya göre kullanılmalı eğer detay yok ise malzeme üreticilerinin teknik kılavuz ve broşürlerde tavsiye ettiği şekilde uygulanmalıdır.

Çatı yapımı uygulamasında çalışan personel kişisel koruyucu donanımlarını kullanmalı, malzeme ve yangın güvenliği sağlanmalıdır. Uygulamada şaloma kullanılacaksa çalışma bölgesinde mutlaka yangın tüpü bulundurulmalıdır.